Εισαγωγή

Η πανδημία από τον κορωνοϊό covid-19 άρχισε να απασχολεί την ιατρική κοινότητα και τον ευρύτερο πληθυσμό από το Φθινόπωρο του 2019 και γρήγορα μετατράπηκε στο υπ΄αριθμο ένα υγειονομικό πρόβλημα για τους περισσότερους λαούς του κόσμου. Οι κορωνοϊοί, σαν παθογόνοι μικροοργανισμοί, είναι γνωστοί από πολλές δεκαετίες, εθεωρείτο όμως ότι αποτελούν πρόβλημα για τον χώρο της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπου ενδημούσαν. Η παγκοσμιοποίηση και η τεράστια μετακίνηση ατόμων, κυρίως τουριστών, προκάλεσαν την παγκόσμια εξάπλωση τους.
Τα άτομα με αλλεργικές παθήσεις χαρακτηρίζονται από καθοριζόμενη προδιάθεση για υπερπαραγωγή ανοσοσφαιρίνης Ε (IgE) που οδηγεί σε κλινικές εκδηλώσεις όπως κνίδωση, ατοπική δερματίτιδα, αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα καθώς και τροφικές ή φαρμακευτικές αλλεργίες. Η αναφυλαξία με συμμετοχή πολλών συστημάτων αποτελεί την εντονότερη και πιο επικίνδυνη αλλεργική αντίδραση. Για τους λόγους αυτούς δημιουργήθηκε αυξημένη ανησυχία από την ανάγκη που προέκυψε για την ευρεία χορήγηση των νέων εμβολίων έναντι του covid-19.

Εμβόλια έναντι του Covid-19 και οι αλλεργιογονικές ιδιότητες τους

Οι εμβολιασμοί αποτελούν, από πολλά χρόνια, ένα αποτελεσματικό και ασφαλές εργαλείο για τη διατήρηση της δημόσιας υγείας. Η συμβολή τους στην καταπολέμηση ακόμα και εξαφάνιση βαρειών ή και θανατηφόρων νόσων όπως η ευλογιά, η γρίπη και η πολιομυελίτιδα είναι αναμφισβήτητη.
Τα εμβόλια που αναπτύχθηκαν έναντι του covid-19 ανήκουν σε δύο κατηγορίες, α. αυτά που βασίζονται στο mRNA που αποκωδικοποιεί την γλυκοπρωτεΐνη της ιικής ακίδας S, δηλ. δημιουργεί ένα τμήμα (μη νοσογόνο) του ιού covid-19 που δρα σαν αντιγόνο και εκλύει αντισωματική αντίδραση ικανή να εξουδετερώσει τον ιό και β. εμβόλια που στηρίζονται στην αδρανοποιημένη μορφή του covid-19 και προκαλούν επίσης ανοσολογική αντίδραση με αυξημένη παραγωγή αντισωμάτων έναντι του ιού. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα εμβόλια Pfizer- Bionteech και Moderna, ενώ στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν το εμβόλιο της AstraZeneca και το Johnson and Johnson.
Τα εμβόλια έναντι του covid-19, όπως τα περισσότερα εμβόλια, φάρμακα και υγειονομικά υλικά (π.χ. σαμπουάν, οδοντόκρεμες, καλλυντικά) περιέχουν πέραν του δραστικού μορίου και βοηθητικές ουσίες (adjuvants) για τη σταθεροποίηση τους, την διαλυτότητα και την ενίσχυση της δραστικότητας τους. Η πολυαιθυλέν γλυκόζη 2000 (PEG 2000) χρησιμοποιείται ως adjuvant στα εμβόλια της Pfizer και της Moderna, ενώ το πολυσορβικό 80 στα εμβόλια της AstraZeneca και της Johnson and Johnson. Το PEG 2000 και το πολυσορβικό 80 είναι χημικώς συγγενή μόρια και εμφανίζουν σχετικά ήπια αλλεργιογονική δράση που έχει παρατηρηθεί από την ευρεία χρησιμοποίηση των σε άλλα φάρμακα και υγειονομικά υλικά. Για το λόγο αυτό από την αρχή των γενικευμένων εμβολιασμών έναντι του covid-19 υπήρξε σκεπτικισμός για τη χορήγηση τους σε άτομα με αλλεργικό υπόβαθρο. Οι πρώτες οδηγίες που εκδόθηκαν τον Δεκέμβριο του 2019 από τον Κρατικό Οργανισμό του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ, (ακολούθησε η Ελλάδα και οι άλλες χώρες τον Ιανουάριο του 2020), στηρίχθηκαν στα αποτελέσματα από μερικές χιλιάδες εμβολιασμούς και κατά κύριο λόγο σε άτομα του υγειονομικού προσωπικού, που ήταν εκτεθειμένα στο PEG 2000. Το ποσοστό αλλεργικών αναφυλακτικών αντιδράσεων ήταν σχετικά υψηλό (έως 2%). Αυτό οδήγησε σε αρκετά αυστηρά προληπτικά μέτρα για τα άτομα με αλλεργίες, συστήνοντας ιδιαίτερη προσοχή ή ακόμα και αποφυγή του εμβολιασμού σε ασθενείς με αλλεργική ρινίτιδα –άσθμα και ιδιαίτερα με τροφικές αλλεργίες. Στις ομάδες υψηλού κινδύνου συμπεριελήφθησαν και άτομα με χρόνια κνίδωση, ιστορικό αντιδράσεων μετά νυγμό υμενοπτέρων και άτομα που είχαν υποβληθεί σε ειδική ανοσοθεραπεία με αλλεργιογόνα.
Με την πρόοδο όμως των εμβολιασμών διαπιστώθηκε, μετά από πολλά εκατομμύρια δόσεων, ότι το ποσοστό των αλλεργικών και αναφυλακτικών αντιδράσεων από τα εμβόλια έναντι του κορωνοϊού, ήταν στα ίδια επίπεδα με τις αντιδράσεις από τα άλλα εμβόλια όπως της γρίπης και του πνευμονιόκοκκου, ανερχόμενα σε 3 αλλεργικές αντιδράσεις ανά 1.000.000 δόσεις. Επίσης και αντιδράσεις μη αλλεργικού τύπου όπως π.χ. λίγα λεπτά μετά τη χορήγηση της 1ης δόσης του Moderna εμφάνιση ζάλης και αύξηση της αρτιριακής πίεσης έως 170μμμμ και 8 μέρες αργότερα εμφάνιση οιδήματος στην περιοχή της χορήγησης του εμβολίου. Οι αντιδράσεις αυτές δεν θεωρούνται αλλεργικές και δεν αποτελούν αντένδειξη για την χορήγηση 2ης δόσης του εμβολίου. Οι θρομβώσεις που έχουν αναφερθεί σε ορισμένες περιπτώσεις από τα εμβόλια  του δεύτερου τύπου (AstraZeneca – Johnson Johnson) δεν ανήκουν στις αλλεργικές αντιδράσεις και απαιτούν τον χειρισμό από αιματολόγο.
Οι επικαιροποιημένες οδηγίες που εκδόθηκαν τον Μάιο του 2021 αναφέρουν σαφώς ότι τα κνιδωτικά επεισόδια, οι αναπνευστικές και τροφικές αλλεργίες δεν αποτελούν αντένδειξη για τον εμβολιασμό έναντι του COVID-19. Το ίδιο ισχύει και σε άτομα με αναφυλακτικές αντιδράσεις από υμενόπτερα που έχουν υποβληθεί σε ανοσοθεραπεία. Οι μόνες περιπτώσεις που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής είναι οι αναφυλακτικές αντιδράσεις από φάρμακα, εμβόλια και από την 1η δόση του εμβολίου έναντι του COVID-19. Σε αυτές τις περιπτώσεις συνιστάται η εργαστηριακή ανίχνευση ευαισθησίας στο PEG (για το Pfizer και Moderna) και στο Πολυσορβικό 80 για το Johnson & Johnson και ανάλογα με τα αποτελέσματα είναι δυνατόν να χορηγηθεί το εμβόλιο στο οποίο δεν ανιχνεύεται ευαισθησία.

Συμπερασματικά, τα εμβόλια έναντι του COVID-19 είναι δυνατόν να χορηγηθούν με ασφάλεια στους αλλεργικούς ασθενείς, εφ όσον τηρηθούν οι οδηγίες του Εμβολιαστικού Κέντρου.

Βιβλιογραφία

1.    Banerji Al, Wickner P.G, Saff Reb, et al. mRNA vaccines to prevent COVID-19 disease and reported allergic reactions: Current evidence and suggested approach, American Academy of Allergy, Asthma and Immunology, 2020.12.047 (https://doi.org/10.1016/j.jaip.2020)
2.    Safety evaluation of the second dose of mRNA COVID-19 vaccines in patients with immediate reactions to the first dose. JAMA, 20021 (https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2782348)
3.    Turner P, et al. World Allergy Organization Journal, 2021, 14:100517 (https://doi.org/10.1016/j.waojou.2021.100517)
4.    ACCAAI updates quidance on risk of Allergic Reactions to COVID-19 vaccines. American College of Allergy, Asthma and Immunology, Mar 2021
5.    Greenhawt M, Abrams E, et al. The risk of allergic reaction to SARS-CoV-2 vaccines and recommended evaluation and management: A systematic review, meta-analysis, GRADE assessment, and international consensus approach. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: in Practice, 2021 (https://doi.org/10.1016/j.jaip.2021.06.006)